Szczegółowa informacja o publikacji oznaczonej indntyfikatorem ISBN

Książka Tomasa Venclovy obejmuje dzieje Litwy od przybycia na jej ziemie praindoeuropejczyków do odzyskania przez Litwinów niepodległości w 1990 roku. Opisuje on nie tylko historię polityczną kraju, ale i jego kulturę, zmiany społeczne i obyczajowe, relacje z sąsiadami czy fale emigracji.

Jest ona summą myśli Tomasa Venclovy, opartą na jego nieprawdopodobnej erudycji, wiedzy i samoświadomości, długoletnich badaniach, wielu rozmowach, niezliczonych lekturach. A także na czymś jeszcze, co nazwać można pewnym zmysłem dziejów, którym obdarzony był również jego przyjaciel, Czesław Miłosz. Obaj umieli wsłuchać się w ich rytm — raz ludziom przychylny, innym razem złowieszczy.

Tomas Venclova świetnie zna i rozumie swoich rodaków, choć potrafi się z nimi nie zgadzać, a jednocześnie umie wczuć się w tych, z którymi przyszło im dzielić historię — Polaków, Żydów, Białorusinów, Tatarów, Rosjan, Niemców, a także innych bliższych i dalszych sąsiadów.

Jest to przekład edycji przygotowanej przez samego Venclovę na potrzeby polskiego wydania, na podstawie jego dwutomowej historii Litwy, publikowanej w Wilnie w latach 2019-2021.

Nikt inny dzisiaj nie mógłby podarować Europie takiej historii Litwy!

W histo­rii Litwy i Pol­ski epoka Jagiel­lo­nów czę­sto nazy­wana jest zło­tym wie­kiem. Z kolei czas od pano­wa­nia Ste­fana Bato­rego do śmierci Jana Kazi­mie­rza z dyna­stii Wazów w 1672 roku okre­śla się wie­kiem srebr­nym. W poli­tyce zagra­nicz­nej nie był on udany. Kraj zaan­ga­żo­wał się w wynisz­cza­jące wojny ze Szwe­cją, z Rosją i Tur­cją. Mimo iż Rzecz­po­spo­lita czę­sto trium­fo­wała na polu walki, to jed­nak stra­ciła nie­małą część tery­to­rium i wpły­wów, a jej zie­mie — zwłasz­cza pod koniec tej epoki — były spu­sto­szone; rów­nież w gospo­darce roz­po­czął się czas upadku. Za to pod wzglę­dem kul­tu­ral­nym w Wiel­kim Księ­stwie Litew­skim działo się wtedy nawet lepiej niż za Jagiel­lo­nów. Zało­żony przez Bato­rego Uni­wer­sy­tet Wileń­ski roz­kwi­tał i sta­wał się nie­omal naj­znacz­niej­szą insty­tu­cją naukową w Euro­pie Wschod­niej. Uchwa­lony wła­śnie trzeci Sta­tut Litew­ski (1588) regu­lo­wał życie w kraju do końca XVIII wieku, a czę­ściowo także w trak­cie car­skiej oku­pa­cji. Zbu­do­wano ponadto słynne baro­kowe perły archi­tek­tury, w tym kościół Świę­tych Pio­tra i Pawła na wileń­skim Anto­kolu, Woj­ciech Wijuk Koja­ło­wicz po łaci­nie napi­sał pierw­szą histo­rię Litwy (1669), Tomasz Makow­ski opra­co­wał i wydał bar­dzo dokładną mapę WKL (tak zwana mapa radzi­wił­łow­ska, 1603), Maciej Kazi­mierz Sar­biew­ski two­rzył poezję łaciń­ską znaną w całej Euro­pie, a misjo­narz jezu­icki Andrzej Rudo­mina (Andrius Ruda­mina) dotarł do Chin i odci­snął zna­czący ślad w tam­tej­szej kul­tu­rze. Litew­sko­ję­zyczne dzieła o nie­prze­mi­ja­ją­cej war­to­ści zosta­wili Miko­łaj Dauk­sza (Mika­lo­jus Daukša), Kon­stanty Szyr­wid (Kon­stan­ti­nas Sirvy­das) i inni. W wileń­skim Zamku Dol­nym zawo­dowy teatr kró­lew­ski wysta­wił pierw­szą operę. Zdo­by­cze baroku w WKL dorów­nały osią­gnię­ciom rene­sansu, a może nawet je prze­wyż­szyły.

W Rze­czy­po­spo­li­tej Obojga Naro­dów rzą­dzili wtedy elek­cyjni kró­lo­wie ze szwedz­kiej dyna­stii Wazów spo­krew­nio­nej z Jagiel­lo­nami: Zyg­munt III, jego syn Wła­dy­sław IV i Jan II Kazi­mierz. Histo­ria oce­niła ich roz­ma­icie: Zyg­munta jako władcę sła­bego, Wła­dy­sława — dobrego, z kolei Jan Kazi­mierz doświad­czył tylu nie­po­wo­dzeń, że musiał zrzec się tronu.

Jak już wspo­mi­na­li­śmy, sio­stra Zyg­munta Augu­sta Kata­rzyna Jagiel­lonka w 1562 roku w Wil­nie wyszła za szwedz­kiego księ­cia, póź­niej­szego króla Jana III Wazę. Kata­rzyna miała wtedy trzy­dzie­ści sześć lat, a więc jak na owe czasy sporo, ale była na tyle dobrą par­tią, że o jej rękę sta­rali się książę Man­tui Wil­helm I Gon­zaga i sam Iwan IV Groźny. Ona nato­miast nie bar­dzo chciała wziąć za męża Szweda — o ponad dekadę od niej młod­szego, mają­cego kochankę i nie­ślubne dzieci, a jed­nak to wła­śnie jego uznano za naj­od­po­wied­niej­szego kan­dy­data. Po uro­czy­stej cere­mo­nii Kata­rzyna i Jan krótko miesz­kali na Zamku Dol­nym, a następ­nie przez Rygę wyru­szyli do Szwe­cji. Dzie­liła ich wiara — Kata­rzyna pozo­stała kato­liczką, a jej mąż lute­ra­ni­nem, choć był skłonny do odtwo­rze­nia związ­ków szwedz­kiego kościoła z Rzy­mem.